Forma przyjaźni. Muzeum na placu

Plac Defilad, na którym stanął budynek MSN projektu Thomasa Phifera, to wyjątkowe miejsce i pełen treści kontekst dla Muzeum. Centrum życia komunistycznego państwa w cieniu Pałacu Kultury, a potem arena kształtowania się polskiego kapitalizmu – od bazarowych szczęk po lśniące biurowce wokół. To tu toczyły się najzacieklejsze spory o reprywatyzację gruntów i tu trafiają z dworców i busów przyjezdni – także uchodźczynie z zaatakowanej przez Rosję Ukrainy. Michał Murawski splata te wątki, próbując uchwycić – jak pisze – „czasoprzestrzenny, infrastrukturalny węzeł”, na którym wznosi się Muzeum oraz „wydestylować” wynikającą z niego „ideologię” tej instytucji.

Opowieść otwiera brawurowy esej autora, a poszczególne tematy zostają pogłębione w rozmowach z wybitnymi historyczkami sztuki i architektury, urbanistkami i aktywistami, artystkami i architektami, m.in. z twórcą projektu architektonicznego MSN Thomasem Phiferem, historyczkami sztuki i kuratorkami Sarą Wilson, Dorotą Jędruch i Agatą Jakubowską, teoretykiem i krytykiem architektury Deyanem Sudjicem, przedstawicielami Solidarnego Domu Kultury „Słonecznik” oraz architektem Placu Centralnego Zygmuntem Borawskim. Najważniejsze wydarzenia w historii budowy nowego gmachu MSN podsumowuje kalendarium.

Przewodniczką po tej historii jest rzeźba Aliny Szapocznikow – Przyjaźń z 1954 roku, która przez niemal 40 lat witała wchodzących do Pałacu Kultury, by później zniknąć z pola widzenia, a teraz powrócić, choć w okaleczonej formie, na Plac – do Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

Michał Murawski — antropolog architektury i miasta. Wykładowca w dziedzinie Critical Area Studies w School of Slavonic and East European Studies, University College London. Autor książek The Palace Complex: A Stalinist Skyscraper, Capitalist Warsaw and a City Transfixed (Indiana University Press, 2019; wydanej jako Kompleks Pałacu. Życie społeczne stalinowskiego wieżowca w kapitalistycznej Warszawie przez Muzeum Warszawy w 2015 roku) oraz only to hell: architecture, nature and violence in recolonial russia (MIT, 2025); współredaktor tomów Anti-Atlas: Critical Area Studies from the East of the West (z Wendy Bracewell i Timem Beasley-Murrayem, UCL Press, 2025) oraz Re-Centring the City: Global Mutations of Socialist Modernity (z Jonathanem Bachem, UCL Press 2020). Założyciel grupy badawczej PPV (Perverting the Power Vertical: Politics and Aesthetics) na University College London.